Veel samenwerken wil niet zeggen dat alles wat er gebeurt vanzelf goed is. Wat kwaliteit is staat niet in een boek maar bepaalt de klant, is een van onze uitgangspunten. Maar de klant is niet de enige. Naast klanten zijn er mantelzorgers, medewerkers, wijkbewoners, collega's van andere organisaties, gemeente, fondsen, noem maar op.
Al die mensen hebben belang bij wat we presteren, zou je denken, maar de activiteiten die we hiervoor uitvoeren zijn niet exclusief van ons. Alles wat we doen doen we samen met anderen, voor een deel zelfs samen met diezelfde belanghebbenden, en dus is ook rekenschap geven iets wat we samen doen. Met andere woorden, de verantwoording verschuift naar dat wat we samen doen en samen hebben, en wordt dus eveneens gedeeld.
Elk waardenetwerk, elke coproductie - denk aan een sociaal team of een loket voor vrijwilligersdiensten - heeft in deze optiek zijn eigen governance. De belanghebbenden zijn dan alle mensen die bijdragen aan het ideaal dat met die coproductie wordt gediend en alle mensen die belang hebben bij de activiteiten die daarvoor worden ondernomen. Rekenschap geven is dan rekenschap geven aan, en deels samen met, deze personen.
Zeker juridisch maar ook operationeel roept dit veel vragen op die niet eenvoudig te beantwoorden zijn. Hoe werkt dit met de aansprakelijkheid bijvoorbeeld bij een sociaal team dat bestaat uit medewerkers van drie verschillende organisaties die bovendien veelvuldig samenwerken met klanten, mantelzorgers en vrijwilligers die formeel aan niemand iets te verantwoorden hebben? Of bij het beheer van een wijkaccommodatie als dat beheer bij de klanten, vrijwilligers en wijkbewoners is ondergebracht?
Een voordeel van de toenemende netwerksamenwerking is dat het verantwoorden veel meer in het werk zelf gaat zitten, dagelijks, omdat mensen die samenwerken elkaar veelvuldig bevragen om tot een goede afstemming te komen. Daarnaast wordt met de toenemende informatisering alles wat we doen transparanter en kijkt de buitenwereld vanzelf meer mee dan ooit het geval is geweest. Vandaar ook de spelregel dat ieder alle vragen over zijn werk serieus, integer en transparant beantwoordt, om het even wie ze stelt.
Toetsingskader
Een goed houvast dat zich inmiddels in de praktijk heeft bewezen biedt het toetsingskader dat het netwerk M&S heeft ontwikkeld om te beoordelen hoe goed activiteiten renderen in termen van het ideaal of de ambitie waarvoor ze worden ondernomen.
Het mooist, in ons geval, zou het zijn als we kunnen zeggen hoeveel meer en beter de mensen zichzelf en elkaar zijn gaan helpen dankzij de activiteiten die wij samen met hen, vrijwilligers, burgers, partners uitvoeren. Of hoeveel meer zelf- of samenredzaamheid per geïnvesteerde euro dit heeft voortgebracht. Dat kan niet en dat is logisch. Onderlinge hulp en zelfredzaamheid zijn afhankelijk van veel meer factoren, om te beginnen van de inbreng van de klanten zelf en van hun omgeving.
Wat het toetsingskader wel in beeld brengt is of de ondernomen activiteiten maximaal bijdragen aan deze onderlinge hulp en grotere zelfredzaamheid. Dat gebeurt als de goede mensen worden bereikt, die mensen zelf maximaal bijdragen aan het beoogde resultaat en met het resultaat tevreden zijn, in de samenwerking met anderen de beoogde synergie is behaald, en de kosten per bereikte persoon verdedigbaar zijn.
De praktijk wijst uit dat het toetsingskader bruikbaar is bij nagenoeg elke activiteit, zowel binnen organisaties als in waardenetwerken, en goede informatie levert om tot leer- en verbeterprocessen te komen. De resultaten kunnen bovendien voor iedereen zichtbaar gemaakt worden. Besturen en rekenschap geven wordt zo een veel transparanter proces, voor alle belanghebbenden.
De belangrijkste uitdaging is maximaal de openheid aan de dag te leggen die nodig is voor een goede toepassing van het toetsingskader en consequent de 'plek der moeite' op te zoeken, in eigen huis en in netwerken samen met anderen. De werkwijze in die gevallen is oplossingsgericht. Niet de problemen uit en te na analyseren en oplossingen hiervoor verzinnen, maar direct onderzoeken wat er wel goed werkt en dat versterken .